ΕΠΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
16/4/2005, Αθήνα
Ιδιωτικό forum 176 της Διεθνούς Ένωσης Ιστορικών Τέχνης
Μήνυμα του μέλους: Plot-out προς το μέλος: Romfea
Έναρξη Αποστολής: 15/4/05, 11:14πμ
Λήξη Αποστολής: 15/4/05, 12:32μμ
Πήρα την πρωτοβουλία να ξεκινήσουμε την σειρά των ιδιαίτερων μαθημάτων μας με ένα μονόλογό μου. Δες το σε παρακαλώ σαν μια αναγκαία διάλεξη που έχει σαν στόχο να ορίσει μερικές βασικές έννοιες, σχετικές για αυτά που θα μας απασχολήσουν. Τα επόμενα μαθήματα επιθυμώ να είναι διαδραστικά με ταυτόχρονη συνομιλία μας, αξιοποιώντας αυτό το θαυμαστό τεχνολογικό μέσο που έχουμε διαθέσιμο. Πριν ξεκινήσω θα ήθελα να δηλώσω ότι η μικρή μου εισήγηση και ότι θα ακολουθήσει δεν θα εξαντλήσει το θέμα που θα ασχοληθούμε. Σε προτρέπω να εμβαθύνεις ανατρέχοντας στην σχετική βιβλιογραφία που θα σου αποστείλω με την ολοκλήρωση αυτού του κύκλου.
Το θέμα μας είναι ο τρόμος ως στοιχείο της τέχνης και ως παράγοντας νομιμοποίησης των εθνικών κρατών στον εικοστό αιώνα.
Κράτος. Δύσκολη έννοια να οριστεί, δεν νομίζεις; Δεν θα προχωρήσω σε κάποιο τυπικό ορισμό, γι’ αυτό μπορείς να ανατρέξεις στις εκατοντάδες που έχουν προταθεί από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη μέχρι τον Κάντ, τον Έγγελο, τον Γουάιτχεντ ή τον Χόμπς. Αυτό που ενδιαφέρει για τον σκοπό των μαθημάτων μας είναι να συμφωνήσουμε σε ένα σύγχρονο ερμηνευτικό σχήμα για το κράτος και όχι να αναλωθούμε για να καταλήξουμε σε ένα ακριβή ορισμό του. Θα χρησιμοποιήσω το ερμηνευτικό σχήμα που πρότεινε ένας αγαπητός και πολύ άξιος συνάδελφος που το θεωρώ σαφές, περιεκτικό και σύγχρονο. Η εικόνα που έρχεται στο μυαλό όταν αναφερόμαστε στο κράτος είναι η εικόνα ενός «πλάσματος» με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ένα πλάσμα καθ’ ομοίωση των ανθρώπων που κατασκεύασαν τις διαφορετικές μορφές που απέκτησε μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Το «πλάσμα» αυτό δρα σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή που την καθορίζουν σαφή ή λιγότερο σαφή και αμφισβητούμενα όρια από τα γειτονικά του «πλάσματα», τα άλλα κράτη που συνορεύει. Μέσα σε αυτά τα όρια, την επικράτειά του, προστατεύει τις κοινωνίες και τα άτομα που ζουν σε αυτά τα όρια από τις επιβουλές των άλλων κρατών. Όλα τα κράτη, σύμφωνα με αυτή την εικόνα, δρουν ως μέλη μιας ευρύτερης κοινωνίας σύμφωνα με κανόνες, άλλοτε σεβαστούς και συνήθως σαφώς ασαφείς προς όφελος του ισχυρότερου, που νομικά τους αποκαλούμε σήμερα Διεθνές Δίκαιο. Η δυναμική της συμπεριφοράς των κρατικών αυτών οντοτήτων οδήγησε σε περιόδους συγκρούσεων ή ειρήνης που είναι, δυστυχώς, το κύριο ή το μοναδικό μέρος της ιστορίας που συνεχίζει να διδάσκεται στα σχολεία. Η εικόνα αυτή του κράτους ως δρώντος υποκειμένου της ιστορίας παραμένει σταθερή παρά την μετεξέλιξη των διαφορετικών μορφών οργάνωσης των οντοτήτων που προηγήθηκαν των σημερινών εθνικών ή υπερεθνικών κρατών (φέουδα, αυτοκρατορίες, κράτη-πόλεις, αρχέγονες κοινότητες ή οι προϊστορικές οικογένειες). Κυρίαρχο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πάντα σε αυτά τα «πλάσματα» είχε ανατεθεί η ευθύνη της προστασίας των ατόμων και των ομάδων των κατοίκων του έναντι κάποιων εξωτερικών επιβουλών. Η πρώτη βασική λοιπόν ιδιότητα αυτού του δρώντος υποκειμένου είναι ότι πάντα προσπαθεί να προστατεύει ένα σύνολο ανθρώπων από κάποιο φόβο, από κάποια απειλή «εκεί έξω».
Διαφορετικά πράγματα σκεφτόμαστε όταν δεν στρέφουμε το βλέμμα στο εξωτερικό αλλά στο εσωτερικό αυτού του περίεργου πλάσματος. Το πλάσμα αυτό διαθέτει όργανα για να αισθάνεται (τις κρατικές του υπηρεσίες), όργανα για να λαμβάνει αποφάσεις και να εκφράζει την βούλησή του (τον φύλαρχο, τον μονάρχη, την βουλή ή την κυβέρνησή του) και όργανα για να κινεί τις δυνάμεις του (δικαστικό σώμα, στρατός, αστυνομία, διοικητική ιεραρχία) για να επιβάλλει αυτή του την βούληση. Το νευρικό αυτό σύστημα, μέχρι σήμερα πάντα ιεραρχικό, προσδίδει σε αυτό το πλάσμα υπόσταση για να λειτουργεί ως μια επιπρόσθετη οντότητα δίπλα σε όλες τις άλλες οργανώσεις που κατοικούν στην επικράτειά του (άτομα, οικογένειες, σύλλογοι, συντεχνίες, οικονομικές οντότητες, δίκτυα ατόμων και οικογενειών, φατρίες, εθνολογικές ομάδες, ιδεολογικές ομάδες, θρησκευτικοί θεσμούς, κοινωνικές ομάδες, τάξεις, πολιτικά κόμματα κλπ) και να συναλλάσσεται μαζί τους με την δική του προσωπικότητα ως δρών οργανισμός της εσωτερικής τους ιστορίας.
Παρά τον αυτόνομο χαρακτήρα της συμπεριφοράς της προσωπικότητας αυτού του «πλάσματος», το ίδιο πάντα λειτουργεί και ως ένα πλέγμα που διαμορφώνει και διεκπεραιώνει σχέσεις και συναλλαγές ανάμεσα στα άτομα, τις ομάδες και τις οργανώσεις που το απαρτίζουν, δρώντας σαν ένας αόρατος μεσολαβητής τους.
Οι σχέσεις όμως των ατόμων ή των ομαδοποιήσεών τους με άλλα άτομα, ομάδες ή οργανώσεις σχεδόν πάντα εμπεριέχουν αντιθέσεις σαν αποτέλεσμα διαφορετικών συμφερόντων ή ερμηνειών. Έτσι το ίδιο το κράτος, λόγω της προηγούμενης λειτουργίας του ως πλέγματος σχέσεων, μετατρέπεται συχνά σε πεδίο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων.
Στην εκπλήρωση του ρόλου του ως πλέγματος σχέσεων και ως πεδίο αντιπαραθέσεων, το «πλάσμα» μας παίρνει θέση υπερ του ενός ή του άλλου ή λαμβάνει θέση για να ρυθμίσει αυτές τις συγκρούσεις. Σχεδόν πάντα μεροληπτεί. Αυτό το οδηγεί να διαμορφώνει με αυτόν τον τρόπο ένα πλέγμα εξουσίας με αυτούς που μεροληπτεί υπερ τους, αφήνοντας εκτός αυτού του πλέγματος τους αντιπάλους τους.
Η προηγούμενη ιδιότητα αυτού του ανθρωπόμορφου κατασκευάσματος, του προσδίδει χαρακτηριστικά και αξία που το καθιστά μήλον της έριδος των συνιστάμενων δυνάμεων της κοινωνίας. Έτσι ο έλεγχος του ίδιου του κράτους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από κάποια κοινωνική ομάδα ή από ευρύτερες συμμαχίες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το πλέγμα των σχέσεων υπερ των ειδικών τους συμφερόντων, αποτέλεσε το ιστορικό σύνηθες.
Το σύνολο των ιδιοτήτων του κράτους σε αυτό το ερμηνευτικό μας σχήμα το συμπληρώνει η ιδιότητά του ως κέντρο νομιμότητας και ως φύλακα ηθικής. Χωρίς αυτές τις δύο, είναι δύσκολο για το κράτος να επιβάλει την βούλησή του στο εσωτερικό του στα πλαίσια του ελέγχου που ασκεί στο πλέγμα των σχέσεων σύμφωνα με το εκάστοτε πλέγμα εξουσίας που έχει διαμορφωθεί. Και δεν είναι περίεργο που η νομιμότητα και η εκάστοτε επικρατούσα αντίληψη για την ηθική διαμορφώνονται σύμφωνα με την αντίστοιχη που επιβάλλεται, συνήθως με την άσκηση κάποιας μορφής βίας, από το ισχύον πλέγμα εξουσίας.
Τα επτά αυτά διαφορετικά πρόσωπα-ιδιότητες του πλάσματος-κράτους βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Μεταβάλλουν τα υπόλοιπα και μεταβάλλονται, προβάλλουν και προβάλλονται ανάλογα την έκφραση της λειτουργίας του που προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε. Δεν είναι απορίας άξιον ότι, μελετώντας αυτά τα χαρακτηριστικά που προσδώσαμε στο πλάσμα-κράτος, ερμηνεύουμε φαινόμενα όπου οι εσωτερικές αντιθέσεις που διαμορφώνουν τον έλεγχο στο πλέγμα εξουσίας που μοιράζεται να οδηγούν σε αλλαγή της εξωτερικής του συμπεριφοράς ή αντίθετα, η αλλαγή αυτή να είναι το άλλοθι για να μεταβληθεί η ισχύουσα ηθική και οι σχέσεις συναλλαγής που διεκπεραιώνει στο εσωτερικό του. Το κρατικό αυτό «πλάσμα» είναι ζωντανό, γεννιέται και πεθαίνει, μεγαλώνει ή καταρρέει, κάνει συνεταιρισμούς ή δημιουργεί αποικίες και έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με ένα οποιοδήποτε άλλο δυναμικό πολύπλοκο σύστημα όπως για παράδειγμα το ζωντανό κύτταρο. Μερικοί σύγχρονοι ερευνητές, όπως ο ο Ρενέ Τομ παλαιότερα, ο Εμμανουέλ Κανόβας, και ο Πήτερ Τάρκιν πιο πρόσφατα, πρότειναν μεθόδους μελέτης αυτών των διαφορετικών προσώπων του κράτους και της ιστορίας του, δανεισμένες από την φυσική ή την βιολογία. Με αυτές προσπαθούν να μετρήσουν ή να προβλέψουν την χαοτική συμπεριφορά ή την κατάρρευσή του με μοντέλα που πρέπει να επιβεβαιώνουν τα ιστορικά γεγονότα, δίνοντας έτσι στην επιστήμη της ιστορίας διεπιστημονική διάσταση. Δεν ισχυρίζομαι ότι θα μετατραπεί ποτέ η ιστορία σε Κλειο-δυναμική, δηλαδή μια καθαρά ποσοτική επιστήμη αλλά με όλα αυτά ενδεχομένως να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε καλλίτερα τις αλλαγές που επέρχονται στον τρόπο οργάνωσης του «νευρικού» του συστήματος για να εξυπηρετηθούν καλλίτερα όσοι συμμετέχουν στο πλέγμα εξουσίας που το ελέγχει, να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τις κοινωνικές επαναστάσεις ή την συμπεριφορά των ηγετών του και να αντιληφθούμε τον μηχανισμό που αυτές οι δυναμικές επηρεάζουν και επηρεάζονται από την τέχνη στις διαφορετικές εκφάνσεις της. Αντιλαμβάνεσαι ελπίζω ότι η αξία ενός τέτοιου ερμηνευτικού σχήματος είναι πολύ μεγάλη για ένα ιστορικό, αφού προσδιορίζει και το μεθοδολογικό πλαίσιο της όποιας ιστορικής του έρευνας, όπως αυτή που θα επιχειρήσουμε.
Το ερμηνευτικό αυτό, και ελπίζω α-χρονικό, σχήμα που για το κράτος που εν συντομία και υπεραπλουστευμένα σου παρουσίασα, θα παρατήρησες ότι οδηγεί στο πρώτο συμπέρασμα ότι το κράτος νομιμοποιείται από τον φόβο (τον φόβο του τίγρη, τον φόβο του γείτονα, τον φόβο του θεού, τον φόβο της επιβίωσης, τον φόβο του άγνωστου και άλλους φόβους) και νομιμοποιεί τον φόβο της εξουσίας που ασκεί με κάποια μορφή βίας στο εσωτερικό του αλλά και με την συμπεριφορά του ως δρών υποκείμενο της ιστορίας στις διεθνείς του σχέσεις. Τα σύγχρονα εθνικά κράτη της δύσης αντικατέστησαν τις ελέω και φόβω θεού κρατικές οντότητες του μεσαίωνα, προβάλλοντας κυρίως τις αρχές του ανθρωπισμού για να δικαιολογηθεί ο νέος φόβος που έπρεπε να τα νομιμοποιήσει και να προσδίδει ηθικό έρεισμα στο νέο πλέγμα σχέσεων που αντικαθιστούσε το αντιπαραγωγικό τρόπο λειτουργίας των φέουδων και των εκκλησιαστικών κρατών. Οι τάσεις στην τέχνη ακολούθησαν αυτή την ροή της ιστορίας, αλλά σε αυτό θα επανέλθουμε ειδικότερα σε επόμενες συνεδρίες μας.
Στο σημείο αυτό κρίνω σκόπιμο να ξεκαθαρίσουμε και τις σχετικές έννοιες ορίζοντας τυπικά τον φόβο, τον τρόμο και τις φοβίες. Είναι δυστύχημα που στην γλώσσα μας χρησιμοποιούμε, λανθασμένα, αυτές τις τρεις διαφορετικές έννοιες περίπου ως ταυτόσημες. Όπως θα αντιληφθείς αμέσως, τις χωρίζει εννοιολογική και επιστημονική άβυσσος.
Για να καταλάβουμε τις έννοιες αυτές θα πρέπει προς στιγμήν να θυμηθούμε λίγα στοιχειώδη από την φυσιολογία του ανθρώπινου εγκεφάλου και μερικά πράγματα που γνωρίζουμε για τη λειτουργία του. Ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται πληροφορίες και δεν κάνει καμία ιδιαίτερη διάκριση αν οι πληροφορίες που φτάνουν σε αυτόν είναι πραγματικές, φανταστικές, εικονικές ή συμβολικές. Ας σκεφτούμε το ακόλουθο απλό παράδειγμα.
- Εάν ξαφνικά βρεθείς όρθιος στο χείλος της χωρίς παραπέτο στέγης ενός δεκαπενταόροφου κτιρίου, ο εγκέφαλός σου θα ερμηνεύσει αυτήν την κατάσταση ως πραγματικό κίνδυνο, Εδώ, έχει επεξεργαστεί μια πραγματική πληροφορία.
- Εάν, διαβάζοντας το παραπάνω παράδειγμα, φαντάστηκες τον εαυτό σου σε αυτή τη θέση, πιθανώς ο εγκέφαλός σου να ενεργοποίησε τις ίδιες αντιδράσεις. Εντούτοις, δεν βρίσκεσαι πραγματικά σε κίνδυνο, αφού παρέμενες καθισμένος και διάβαζες. Ο εγκέφαλός σου όμως επεξεργάστηκε μια φανταστική πληροφορία σαν να ήταν πραγματική.
- Εάν, τώρα, κατά τη διάρκεια ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού ή κάποιας κινηματογραφικής προβολής, το σενάριο σου προβάλει στο χείλος μιας στέγης, με το κενό από κάτω, σκηνή τραβηγμένη από την οπτική γωνία του ήρωα, και είσαι αρκετά βυθισμένος, συνεπαρμένος μέσα στην εικόνα, ο εγκέφαλός σου θα αντιδράσει και πάλι με το ίδιο τρόπο. Θα έχει επεξεργαστεί μια εικονική πληροφορία σα να ήταν πραγματική. - Και τέλος, εάν σου ανακοινώσουν ξαφνικά ότι η έρευνα με την οποία ασχολήθηκες χρόνια και που πάνω της στηρίζεις την καριέρα σου αποδείχτηκε λανθασμένη εκ θεμελίων τη στιγμή που έχεις αποφασίσει να παντρευτείς και μόλις πάρει ένα μεγάλο δάνειο από την τράπεζα, ενδεχομένως θα αισθανθείς τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια σου. Ο εγκέφαλος θα ενεργοποιήσει και πάλι τις ίδιες αντιδράσεις, παρόλο που ή άβυσσος που έχεις μπροστά σου, δεν είναι παρά συμβολική. Έτσι, θα έχει επεξεργαστεί μια συμβολική πληροφορία πάλι σα να ήταν πραγματική.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι πληροφορίες στον εγκέφαλό σου θα ενεργοποιήσουν μια συγκεκριμένη ακολουθία από σήματα και ορμόνες έτσι που, το βασικό ένστικτο της επιβίωσης που έχει τον μηχανισμό του στην βάση του εγκεφάλου σου, θα αντιδράσει με την παραγωγή μιας καινούργιας ακολουθίας σημάτων και χημικών ουσιών που θα σου δημιουργήσουν την αίσθηση του φόβου ενεργοποιώντας μια σειρά εγκεφαλικών περιοχών. Μαζί με τον φόβο θα ενεργοποιηθεί και μια σειρά φυσιολογικών αντιδράσεων και ανακλαστικών συμπεριφοράς (άνοδος του ποσοστού της αδρεναλίνης, επιτάχυνση του καρδιακού παλμού, εφίδρωση, άγχος, ίλιγγος, κ.λπ.) που έχουν σαν σκοπό να σε προστατέψουν από τον κίνδυνο που αναγνωρίστηκε προετοιμάζοντας το σώμα σου για να τον αντιμετωπίσει.
Ο φόβος είναι λοιπόν το φυσιολογικό αίσθημα που σχετίζεται με την επεξεργασία μιας πραγματικής, φανταστικής, εικονικής ή συμβολικής πληροφορίας από τον εγκέφαλο που τον προειδοποιεί για κάποιο κίνδυνο και συνοδεύεται από φυσιολογικές αντιδράσεις και ανακλαστικά συμπεριφοράς.
Σε αντίθεση με τον φόβο, η φοβία είναι ψυχική διαταραχή, δηλαδή είναι ασθένεια. Ορίζεται ως η ειδική κατηγορία φόβου που εμφανίζεται ανεξάρτητα και σε δυσανάλογη ένταση σε σχέση με το γεγονός που τον προκάλεσε και σχετίζεται με την επεξεργασία μόνο φανταστικών πληροφοριών. Οι ασθενείς που πάσχουν από φοβία συνήθως αναγνωρίζουν πως οι φόβοι τους δεν είναι βάσιμοι και πως οι άλλοι άνθρωποι δικαιολογημένα δεν φοβούνται για τα ίδια πράγματα. Συνοδεύεται συχνά από έντονες κρίσεις άγχους ή πανικού και απαιτείται θεραπεία του ασθενούς από ειδικούς μιας και στην φοβία έχουμε μη ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου, καθ’ όσον αυξάνεται η αρτηριακή πίεση και ο μεταβολισμός του δεξιού ημισφαιρίου του σε σχέση με το αριστερό. Ως ασθένεια, οι ιατροί φρόντισαν να την κατηγοριοποιήσουν σε τρεις μεγάλες ομάδες: την κοινωνική φοβία, την αγοραφοβία και τις ειδικές φοβίες όπως η υψοφοβία ή η αραχνοφοβία. Αναγνωρίζουν μέχρι σήμερα επίσημα 530 διαφορετικές ειδικές φοβίες για να τις γράφουν ως διαγνώσεις. Πολύ φοβάμαι όμως πως θα συνεχίζουν να ανακαλύπτουν συνεχώς και νέες φοβίες για να γράφουν ως διαγνώσεις, σε βαθμό που να υποψιάζομαι ότι μπορεί να τους δώσω εγώ τη λαβή με αυτά που γράφω εδώ για την ανακάλυψη και της φοβιοφοβίας.
Ο τρόμος είναι κάτι το διαφορετικό. Αν θελήσουμε να ορίσουμε τον τρόμο, θα πούμε πως είναι ο έντονος, διαρκής και ομολογούμενος φόβος για το κακό που περιμένουμε ότι θα έρθει σε όλους μας. Ο τρόμος εκφράζεται σε κοινωνικό επίπεδο με συγκεκριμένες συλλογικές συμπεριφορές παρά το γεγονός ότι συνήθως βιώνετε από το κάθε άτομο με ξεχωριστό τρόπο και με διαφορετική ένταση. Έτσι με αυτό τον ορισμό δεν είναι πολύ λάθος η άποψη ότι τρόμος είναι μια μορφή φοβίας μιας ολόκληρης ομάδας ανθρώπων, που ο κάθε ένας τους την βιώνει διαφορετικά και όλοι μαζί συμπεριφέροντε με τον ίδιο τρόπο. Ως κοινωνική «ασθένεια» ο τρόμος μεταδίδεται, μεταλλάσσεται, πολλαπλασιάζεται και μπορεί να πάρει την μορφή επιδημίας ή και πανδημίας ακόμη.
Αντιλαμβάνεσαι πλέον πόσο λάθος είναι να ομιλούμε για ταινίες τρόμου, μιας και είναι ταινίες που προκαλούν απλώς εικονικό ή συμβολικό φόβο. Είναι παραπλανητικό να ομιλούμε για τον φόβο της νόσου των τρελών αγελάδων μιας και αυτό είναι κατ’ εξοχήν εκδήλωση τρόμου. Είναι λάθος να θεωρούμε τρόμο τον έντονα ισχυρό στιγμιαίο φόβο που προκαλεί το σκάσιμο ενός λάστιχου ή η εκπυρσοκρότηση ενός όπλου. Θα παρατήρησες ελπίζω ότι και το συμπέρασμα που εξέθεσα προηγουμένως για τον φόβο ως βασικού παράγοντα νομιμοποίησης των κρατών χρήζει ήδη αναθεώρησης, μιας και ο τρόμος είναι πάντα αυτός που έπαιζε και παίζει πάντα αυτόν τον ρόλο. Έτσι καταλήγουμε να δικαιολογήσουμε τον τίτλο αυτού του κύκλου μαθημάτων που θα κάνουμε.
Με όλα αυτά τα θαυμαστά (ή τρομερά, όπως συνηθίζει να λέει η γενιά σου ) που σου παρέθεσα υπό μορφή διάλεξης εκ του μακρόθεν, πιστεύω ότι διαθέτουμε πλέον επαρκείς ορισμούς και ξεκάθαρες έννοιες για να συζητήσουμε το κυρίως θέμα μας. Θα πρότεινα να έχουμε την συνέχεια την 18/4/05, 11:30πμ ή εναλλακτικά την 20/4/05, 16:30 για να επιλέξεις ανάλογα με τις ειλημμένες υποχρεώσεις σου. Κατ’ εξαίρεση, και για μόνο για την επόμενη συνεδρία μας, θα αναμείνω για την παρουσία σου σε αυτόν τον φιλόξενο δικτυακό τόπο όχι περισσότερο από το σύνηθες ακαδημαϊκό τέταρτο.
«Είδες ψευδώνυμο που διάλεξε ο παν-σοφο-λογιότατος δάσκαλός σου για τον εαυτό του; Plot-out. Με αντιστροφή σκέφτεσαι το Plot-in, τον Πλωτίνο που φαίνεται ότι είναι το φιλοσοφικό του πρότυπο. Σωστό τον βρίσκω. Και απ’ το πώς γράφει φαντάζομαι ότι θα παραμένει ένας πολύ γοητευτικός άντρας. Γιατί λες να διάλεξε για σένα την Ρομφαία;» ρώτησε η Φρόσω αφού τελείωσε την ανάγνωση της εκτύπωσης του μηνύματος που σε περίμενε ένα εικοσιτετράωρο υπομονετικά στην ιστοσελίδα της Ένωσης Ιστορικών Τέχνης για να το διαβάσεις.
«Υποθέτω ότι με δήλωσε με αυτό το ψευδώνυμο στην ιστοσελίδα της Ένωσης που είναι μέλος της για τρεις λόγους. Μάλλον θα έδωσε στην Ένωση τα προσωπικά στοιχεία για ένα θηλυκό συνομιλητή του με το ψευδώνυμο Ρομφαία, ένα ακόμα τέχνασμα για να αισθάνεται ότι με προστατεύει. Η ρομφαία όμως είναι και το όργανο του Aρχάγγελου, ίσως με συσχετίζει έτσι με την ιστορία του καϊκιού του προπάππου μου ή ενδεχομένως να περιμένει ότι θα πέσω κάποια στιγμή σαν τιμωρός σε όλους τους κακούς αυτής της ιστορίας που φαίνεται ότι τον έχει ταλαιπωρήσει πολύ. Ξέρεις όμως, αυτή η επαγγελματική μας διαστροφή να προσπαθούμε συνέχεια να βρούμε τα κρυμμένα μηνύματα πίσω από τα ονόματα και τα μηνύματα που πέφτουν στα χέρια μας, μπορεί να μας αφήσει τελικά κανένα κουσούρι.»
«Εγώ λέω να τον ρωτήσεις την επόμενη φορά που θα συνομιλήσετε στο τσατ αυτής της Ένωσης. Είμαι πολύ περίεργη να μάθω τι ακριβώς είχε στο μυαλό του ο ιστορικός της τέχνης όταν σε βάφτιζε με αυτό το όνομα.»
«Εντάξει θα το κάνω. Αν και με τα τόσα ερωτηματικά που έχουν μαζευτεί μέχρι τώρα θα έχουμε να πούμε πολλά άλλα. Θέλεις να κάνω ανασκόπηση στο τι ξέρουμε και τι δεν ξέρουμε μέχρι τώρα;»
«Όχι» απάντησε «θα προτιμούσα να την κάνουμε αφού κοιτάξουμε πρώτα πίσω από την εικόνα της Ομίχλης που φυλάχτηκε από τους απέναντι για σένα σε εκείνο το ψιλικατζίδικο. Πότε λες να την κάνουμε για Πάτρα, ο καιρός έχει φτιάξει. Μόνο που σκιάζομαι εκείνη τη τρομερή τη μηχανή σου όταν τρέχει πάνω στις δυο της ρόδες με εκατόν πενήντα. Φόβος λες να είναι τώρα αυτό ή φοβία;»
16/4/2005, Αθήνα
Ιδιωτικό forum 176 της Διεθνούς Ένωσης Ιστορικών Τέχνης
Μήνυμα του μέλους: Plot-out προς το μέλος: Romfea
Έναρξη Αποστολής: 15/4/05, 11:14πμ
Λήξη Αποστολής: 15/4/05, 12:32μμ
Πήρα την πρωτοβουλία να ξεκινήσουμε την σειρά των ιδιαίτερων μαθημάτων μας με ένα μονόλογό μου. Δες το σε παρακαλώ σαν μια αναγκαία διάλεξη που έχει σαν στόχο να ορίσει μερικές βασικές έννοιες, σχετικές για αυτά που θα μας απασχολήσουν. Τα επόμενα μαθήματα επιθυμώ να είναι διαδραστικά με ταυτόχρονη συνομιλία μας, αξιοποιώντας αυτό το θαυμαστό τεχνολογικό μέσο που έχουμε διαθέσιμο. Πριν ξεκινήσω θα ήθελα να δηλώσω ότι η μικρή μου εισήγηση και ότι θα ακολουθήσει δεν θα εξαντλήσει το θέμα που θα ασχοληθούμε. Σε προτρέπω να εμβαθύνεις ανατρέχοντας στην σχετική βιβλιογραφία που θα σου αποστείλω με την ολοκλήρωση αυτού του κύκλου.
Το θέμα μας είναι ο τρόμος ως στοιχείο της τέχνης και ως παράγοντας νομιμοποίησης των εθνικών κρατών στον εικοστό αιώνα.
Κράτος. Δύσκολη έννοια να οριστεί, δεν νομίζεις; Δεν θα προχωρήσω σε κάποιο τυπικό ορισμό, γι’ αυτό μπορείς να ανατρέξεις στις εκατοντάδες που έχουν προταθεί από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη μέχρι τον Κάντ, τον Έγγελο, τον Γουάιτχεντ ή τον Χόμπς. Αυτό που ενδιαφέρει για τον σκοπό των μαθημάτων μας είναι να συμφωνήσουμε σε ένα σύγχρονο ερμηνευτικό σχήμα για το κράτος και όχι να αναλωθούμε για να καταλήξουμε σε ένα ακριβή ορισμό του. Θα χρησιμοποιήσω το ερμηνευτικό σχήμα που πρότεινε ένας αγαπητός και πολύ άξιος συνάδελφος που το θεωρώ σαφές, περιεκτικό και σύγχρονο. Η εικόνα που έρχεται στο μυαλό όταν αναφερόμαστε στο κράτος είναι η εικόνα ενός «πλάσματος» με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ένα πλάσμα καθ’ ομοίωση των ανθρώπων που κατασκεύασαν τις διαφορετικές μορφές που απέκτησε μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Το «πλάσμα» αυτό δρα σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή που την καθορίζουν σαφή ή λιγότερο σαφή και αμφισβητούμενα όρια από τα γειτονικά του «πλάσματα», τα άλλα κράτη που συνορεύει. Μέσα σε αυτά τα όρια, την επικράτειά του, προστατεύει τις κοινωνίες και τα άτομα που ζουν σε αυτά τα όρια από τις επιβουλές των άλλων κρατών. Όλα τα κράτη, σύμφωνα με αυτή την εικόνα, δρουν ως μέλη μιας ευρύτερης κοινωνίας σύμφωνα με κανόνες, άλλοτε σεβαστούς και συνήθως σαφώς ασαφείς προς όφελος του ισχυρότερου, που νομικά τους αποκαλούμε σήμερα Διεθνές Δίκαιο. Η δυναμική της συμπεριφοράς των κρατικών αυτών οντοτήτων οδήγησε σε περιόδους συγκρούσεων ή ειρήνης που είναι, δυστυχώς, το κύριο ή το μοναδικό μέρος της ιστορίας που συνεχίζει να διδάσκεται στα σχολεία. Η εικόνα αυτή του κράτους ως δρώντος υποκειμένου της ιστορίας παραμένει σταθερή παρά την μετεξέλιξη των διαφορετικών μορφών οργάνωσης των οντοτήτων που προηγήθηκαν των σημερινών εθνικών ή υπερεθνικών κρατών (φέουδα, αυτοκρατορίες, κράτη-πόλεις, αρχέγονες κοινότητες ή οι προϊστορικές οικογένειες). Κυρίαρχο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πάντα σε αυτά τα «πλάσματα» είχε ανατεθεί η ευθύνη της προστασίας των ατόμων και των ομάδων των κατοίκων του έναντι κάποιων εξωτερικών επιβουλών. Η πρώτη βασική λοιπόν ιδιότητα αυτού του δρώντος υποκειμένου είναι ότι πάντα προσπαθεί να προστατεύει ένα σύνολο ανθρώπων από κάποιο φόβο, από κάποια απειλή «εκεί έξω».
Διαφορετικά πράγματα σκεφτόμαστε όταν δεν στρέφουμε το βλέμμα στο εξωτερικό αλλά στο εσωτερικό αυτού του περίεργου πλάσματος. Το πλάσμα αυτό διαθέτει όργανα για να αισθάνεται (τις κρατικές του υπηρεσίες), όργανα για να λαμβάνει αποφάσεις και να εκφράζει την βούλησή του (τον φύλαρχο, τον μονάρχη, την βουλή ή την κυβέρνησή του) και όργανα για να κινεί τις δυνάμεις του (δικαστικό σώμα, στρατός, αστυνομία, διοικητική ιεραρχία) για να επιβάλλει αυτή του την βούληση. Το νευρικό αυτό σύστημα, μέχρι σήμερα πάντα ιεραρχικό, προσδίδει σε αυτό το πλάσμα υπόσταση για να λειτουργεί ως μια επιπρόσθετη οντότητα δίπλα σε όλες τις άλλες οργανώσεις που κατοικούν στην επικράτειά του (άτομα, οικογένειες, σύλλογοι, συντεχνίες, οικονομικές οντότητες, δίκτυα ατόμων και οικογενειών, φατρίες, εθνολογικές ομάδες, ιδεολογικές ομάδες, θρησκευτικοί θεσμούς, κοινωνικές ομάδες, τάξεις, πολιτικά κόμματα κλπ) και να συναλλάσσεται μαζί τους με την δική του προσωπικότητα ως δρών οργανισμός της εσωτερικής τους ιστορίας.
Παρά τον αυτόνομο χαρακτήρα της συμπεριφοράς της προσωπικότητας αυτού του «πλάσματος», το ίδιο πάντα λειτουργεί και ως ένα πλέγμα που διαμορφώνει και διεκπεραιώνει σχέσεις και συναλλαγές ανάμεσα στα άτομα, τις ομάδες και τις οργανώσεις που το απαρτίζουν, δρώντας σαν ένας αόρατος μεσολαβητής τους.
Οι σχέσεις όμως των ατόμων ή των ομαδοποιήσεών τους με άλλα άτομα, ομάδες ή οργανώσεις σχεδόν πάντα εμπεριέχουν αντιθέσεις σαν αποτέλεσμα διαφορετικών συμφερόντων ή ερμηνειών. Έτσι το ίδιο το κράτος, λόγω της προηγούμενης λειτουργίας του ως πλέγματος σχέσεων, μετατρέπεται συχνά σε πεδίο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων.
Στην εκπλήρωση του ρόλου του ως πλέγματος σχέσεων και ως πεδίο αντιπαραθέσεων, το «πλάσμα» μας παίρνει θέση υπερ του ενός ή του άλλου ή λαμβάνει θέση για να ρυθμίσει αυτές τις συγκρούσεις. Σχεδόν πάντα μεροληπτεί. Αυτό το οδηγεί να διαμορφώνει με αυτόν τον τρόπο ένα πλέγμα εξουσίας με αυτούς που μεροληπτεί υπερ τους, αφήνοντας εκτός αυτού του πλέγματος τους αντιπάλους τους.
Η προηγούμενη ιδιότητα αυτού του ανθρωπόμορφου κατασκευάσματος, του προσδίδει χαρακτηριστικά και αξία που το καθιστά μήλον της έριδος των συνιστάμενων δυνάμεων της κοινωνίας. Έτσι ο έλεγχος του ίδιου του κράτους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από κάποια κοινωνική ομάδα ή από ευρύτερες συμμαχίες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το πλέγμα των σχέσεων υπερ των ειδικών τους συμφερόντων, αποτέλεσε το ιστορικό σύνηθες.
Το σύνολο των ιδιοτήτων του κράτους σε αυτό το ερμηνευτικό μας σχήμα το συμπληρώνει η ιδιότητά του ως κέντρο νομιμότητας και ως φύλακα ηθικής. Χωρίς αυτές τις δύο, είναι δύσκολο για το κράτος να επιβάλει την βούλησή του στο εσωτερικό του στα πλαίσια του ελέγχου που ασκεί στο πλέγμα των σχέσεων σύμφωνα με το εκάστοτε πλέγμα εξουσίας που έχει διαμορφωθεί. Και δεν είναι περίεργο που η νομιμότητα και η εκάστοτε επικρατούσα αντίληψη για την ηθική διαμορφώνονται σύμφωνα με την αντίστοιχη που επιβάλλεται, συνήθως με την άσκηση κάποιας μορφής βίας, από το ισχύον πλέγμα εξουσίας.
Τα επτά αυτά διαφορετικά πρόσωπα-ιδιότητες του πλάσματος-κράτους βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Μεταβάλλουν τα υπόλοιπα και μεταβάλλονται, προβάλλουν και προβάλλονται ανάλογα την έκφραση της λειτουργίας του που προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε. Δεν είναι απορίας άξιον ότι, μελετώντας αυτά τα χαρακτηριστικά που προσδώσαμε στο πλάσμα-κράτος, ερμηνεύουμε φαινόμενα όπου οι εσωτερικές αντιθέσεις που διαμορφώνουν τον έλεγχο στο πλέγμα εξουσίας που μοιράζεται να οδηγούν σε αλλαγή της εξωτερικής του συμπεριφοράς ή αντίθετα, η αλλαγή αυτή να είναι το άλλοθι για να μεταβληθεί η ισχύουσα ηθική και οι σχέσεις συναλλαγής που διεκπεραιώνει στο εσωτερικό του. Το κρατικό αυτό «πλάσμα» είναι ζωντανό, γεννιέται και πεθαίνει, μεγαλώνει ή καταρρέει, κάνει συνεταιρισμούς ή δημιουργεί αποικίες και έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με ένα οποιοδήποτε άλλο δυναμικό πολύπλοκο σύστημα όπως για παράδειγμα το ζωντανό κύτταρο. Μερικοί σύγχρονοι ερευνητές, όπως ο ο Ρενέ Τομ παλαιότερα, ο Εμμανουέλ Κανόβας, και ο Πήτερ Τάρκιν πιο πρόσφατα, πρότειναν μεθόδους μελέτης αυτών των διαφορετικών προσώπων του κράτους και της ιστορίας του, δανεισμένες από την φυσική ή την βιολογία. Με αυτές προσπαθούν να μετρήσουν ή να προβλέψουν την χαοτική συμπεριφορά ή την κατάρρευσή του με μοντέλα που πρέπει να επιβεβαιώνουν τα ιστορικά γεγονότα, δίνοντας έτσι στην επιστήμη της ιστορίας διεπιστημονική διάσταση. Δεν ισχυρίζομαι ότι θα μετατραπεί ποτέ η ιστορία σε Κλειο-δυναμική, δηλαδή μια καθαρά ποσοτική επιστήμη αλλά με όλα αυτά ενδεχομένως να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε καλλίτερα τις αλλαγές που επέρχονται στον τρόπο οργάνωσης του «νευρικού» του συστήματος για να εξυπηρετηθούν καλλίτερα όσοι συμμετέχουν στο πλέγμα εξουσίας που το ελέγχει, να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τις κοινωνικές επαναστάσεις ή την συμπεριφορά των ηγετών του και να αντιληφθούμε τον μηχανισμό που αυτές οι δυναμικές επηρεάζουν και επηρεάζονται από την τέχνη στις διαφορετικές εκφάνσεις της. Αντιλαμβάνεσαι ελπίζω ότι η αξία ενός τέτοιου ερμηνευτικού σχήματος είναι πολύ μεγάλη για ένα ιστορικό, αφού προσδιορίζει και το μεθοδολογικό πλαίσιο της όποιας ιστορικής του έρευνας, όπως αυτή που θα επιχειρήσουμε.
Το ερμηνευτικό αυτό, και ελπίζω α-χρονικό, σχήμα που για το κράτος που εν συντομία και υπεραπλουστευμένα σου παρουσίασα, θα παρατήρησες ότι οδηγεί στο πρώτο συμπέρασμα ότι το κράτος νομιμοποιείται από τον φόβο (τον φόβο του τίγρη, τον φόβο του γείτονα, τον φόβο του θεού, τον φόβο της επιβίωσης, τον φόβο του άγνωστου και άλλους φόβους) και νομιμοποιεί τον φόβο της εξουσίας που ασκεί με κάποια μορφή βίας στο εσωτερικό του αλλά και με την συμπεριφορά του ως δρών υποκείμενο της ιστορίας στις διεθνείς του σχέσεις. Τα σύγχρονα εθνικά κράτη της δύσης αντικατέστησαν τις ελέω και φόβω θεού κρατικές οντότητες του μεσαίωνα, προβάλλοντας κυρίως τις αρχές του ανθρωπισμού για να δικαιολογηθεί ο νέος φόβος που έπρεπε να τα νομιμοποιήσει και να προσδίδει ηθικό έρεισμα στο νέο πλέγμα σχέσεων που αντικαθιστούσε το αντιπαραγωγικό τρόπο λειτουργίας των φέουδων και των εκκλησιαστικών κρατών. Οι τάσεις στην τέχνη ακολούθησαν αυτή την ροή της ιστορίας, αλλά σε αυτό θα επανέλθουμε ειδικότερα σε επόμενες συνεδρίες μας.
Στο σημείο αυτό κρίνω σκόπιμο να ξεκαθαρίσουμε και τις σχετικές έννοιες ορίζοντας τυπικά τον φόβο, τον τρόμο και τις φοβίες. Είναι δυστύχημα που στην γλώσσα μας χρησιμοποιούμε, λανθασμένα, αυτές τις τρεις διαφορετικές έννοιες περίπου ως ταυτόσημες. Όπως θα αντιληφθείς αμέσως, τις χωρίζει εννοιολογική και επιστημονική άβυσσος.
Για να καταλάβουμε τις έννοιες αυτές θα πρέπει προς στιγμήν να θυμηθούμε λίγα στοιχειώδη από την φυσιολογία του ανθρώπινου εγκεφάλου και μερικά πράγματα που γνωρίζουμε για τη λειτουργία του. Ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται πληροφορίες και δεν κάνει καμία ιδιαίτερη διάκριση αν οι πληροφορίες που φτάνουν σε αυτόν είναι πραγματικές, φανταστικές, εικονικές ή συμβολικές. Ας σκεφτούμε το ακόλουθο απλό παράδειγμα.
- Εάν ξαφνικά βρεθείς όρθιος στο χείλος της χωρίς παραπέτο στέγης ενός δεκαπενταόροφου κτιρίου, ο εγκέφαλός σου θα ερμηνεύσει αυτήν την κατάσταση ως πραγματικό κίνδυνο, Εδώ, έχει επεξεργαστεί μια πραγματική πληροφορία.
- Εάν, διαβάζοντας το παραπάνω παράδειγμα, φαντάστηκες τον εαυτό σου σε αυτή τη θέση, πιθανώς ο εγκέφαλός σου να ενεργοποίησε τις ίδιες αντιδράσεις. Εντούτοις, δεν βρίσκεσαι πραγματικά σε κίνδυνο, αφού παρέμενες καθισμένος και διάβαζες. Ο εγκέφαλός σου όμως επεξεργάστηκε μια φανταστική πληροφορία σαν να ήταν πραγματική.
- Εάν, τώρα, κατά τη διάρκεια ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού ή κάποιας κινηματογραφικής προβολής, το σενάριο σου προβάλει στο χείλος μιας στέγης, με το κενό από κάτω, σκηνή τραβηγμένη από την οπτική γωνία του ήρωα, και είσαι αρκετά βυθισμένος, συνεπαρμένος μέσα στην εικόνα, ο εγκέφαλός σου θα αντιδράσει και πάλι με το ίδιο τρόπο. Θα έχει επεξεργαστεί μια εικονική πληροφορία σα να ήταν πραγματική. - Και τέλος, εάν σου ανακοινώσουν ξαφνικά ότι η έρευνα με την οποία ασχολήθηκες χρόνια και που πάνω της στηρίζεις την καριέρα σου αποδείχτηκε λανθασμένη εκ θεμελίων τη στιγμή που έχεις αποφασίσει να παντρευτείς και μόλις πάρει ένα μεγάλο δάνειο από την τράπεζα, ενδεχομένως θα αισθανθείς τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια σου. Ο εγκέφαλος θα ενεργοποιήσει και πάλι τις ίδιες αντιδράσεις, παρόλο που ή άβυσσος που έχεις μπροστά σου, δεν είναι παρά συμβολική. Έτσι, θα έχει επεξεργαστεί μια συμβολική πληροφορία πάλι σα να ήταν πραγματική.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι πληροφορίες στον εγκέφαλό σου θα ενεργοποιήσουν μια συγκεκριμένη ακολουθία από σήματα και ορμόνες έτσι που, το βασικό ένστικτο της επιβίωσης που έχει τον μηχανισμό του στην βάση του εγκεφάλου σου, θα αντιδράσει με την παραγωγή μιας καινούργιας ακολουθίας σημάτων και χημικών ουσιών που θα σου δημιουργήσουν την αίσθηση του φόβου ενεργοποιώντας μια σειρά εγκεφαλικών περιοχών. Μαζί με τον φόβο θα ενεργοποιηθεί και μια σειρά φυσιολογικών αντιδράσεων και ανακλαστικών συμπεριφοράς (άνοδος του ποσοστού της αδρεναλίνης, επιτάχυνση του καρδιακού παλμού, εφίδρωση, άγχος, ίλιγγος, κ.λπ.) που έχουν σαν σκοπό να σε προστατέψουν από τον κίνδυνο που αναγνωρίστηκε προετοιμάζοντας το σώμα σου για να τον αντιμετωπίσει.
Ο φόβος είναι λοιπόν το φυσιολογικό αίσθημα που σχετίζεται με την επεξεργασία μιας πραγματικής, φανταστικής, εικονικής ή συμβολικής πληροφορίας από τον εγκέφαλο που τον προειδοποιεί για κάποιο κίνδυνο και συνοδεύεται από φυσιολογικές αντιδράσεις και ανακλαστικά συμπεριφοράς.
Σε αντίθεση με τον φόβο, η φοβία είναι ψυχική διαταραχή, δηλαδή είναι ασθένεια. Ορίζεται ως η ειδική κατηγορία φόβου που εμφανίζεται ανεξάρτητα και σε δυσανάλογη ένταση σε σχέση με το γεγονός που τον προκάλεσε και σχετίζεται με την επεξεργασία μόνο φανταστικών πληροφοριών. Οι ασθενείς που πάσχουν από φοβία συνήθως αναγνωρίζουν πως οι φόβοι τους δεν είναι βάσιμοι και πως οι άλλοι άνθρωποι δικαιολογημένα δεν φοβούνται για τα ίδια πράγματα. Συνοδεύεται συχνά από έντονες κρίσεις άγχους ή πανικού και απαιτείται θεραπεία του ασθενούς από ειδικούς μιας και στην φοβία έχουμε μη ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου, καθ’ όσον αυξάνεται η αρτηριακή πίεση και ο μεταβολισμός του δεξιού ημισφαιρίου του σε σχέση με το αριστερό. Ως ασθένεια, οι ιατροί φρόντισαν να την κατηγοριοποιήσουν σε τρεις μεγάλες ομάδες: την κοινωνική φοβία, την αγοραφοβία και τις ειδικές φοβίες όπως η υψοφοβία ή η αραχνοφοβία. Αναγνωρίζουν μέχρι σήμερα επίσημα 530 διαφορετικές ειδικές φοβίες για να τις γράφουν ως διαγνώσεις. Πολύ φοβάμαι όμως πως θα συνεχίζουν να ανακαλύπτουν συνεχώς και νέες φοβίες για να γράφουν ως διαγνώσεις, σε βαθμό που να υποψιάζομαι ότι μπορεί να τους δώσω εγώ τη λαβή με αυτά που γράφω εδώ για την ανακάλυψη και της φοβιοφοβίας.
Ο τρόμος είναι κάτι το διαφορετικό. Αν θελήσουμε να ορίσουμε τον τρόμο, θα πούμε πως είναι ο έντονος, διαρκής και ομολογούμενος φόβος για το κακό που περιμένουμε ότι θα έρθει σε όλους μας. Ο τρόμος εκφράζεται σε κοινωνικό επίπεδο με συγκεκριμένες συλλογικές συμπεριφορές παρά το γεγονός ότι συνήθως βιώνετε από το κάθε άτομο με ξεχωριστό τρόπο και με διαφορετική ένταση. Έτσι με αυτό τον ορισμό δεν είναι πολύ λάθος η άποψη ότι τρόμος είναι μια μορφή φοβίας μιας ολόκληρης ομάδας ανθρώπων, που ο κάθε ένας τους την βιώνει διαφορετικά και όλοι μαζί συμπεριφέροντε με τον ίδιο τρόπο. Ως κοινωνική «ασθένεια» ο τρόμος μεταδίδεται, μεταλλάσσεται, πολλαπλασιάζεται και μπορεί να πάρει την μορφή επιδημίας ή και πανδημίας ακόμη.
Αντιλαμβάνεσαι πλέον πόσο λάθος είναι να ομιλούμε για ταινίες τρόμου, μιας και είναι ταινίες που προκαλούν απλώς εικονικό ή συμβολικό φόβο. Είναι παραπλανητικό να ομιλούμε για τον φόβο της νόσου των τρελών αγελάδων μιας και αυτό είναι κατ’ εξοχήν εκδήλωση τρόμου. Είναι λάθος να θεωρούμε τρόμο τον έντονα ισχυρό στιγμιαίο φόβο που προκαλεί το σκάσιμο ενός λάστιχου ή η εκπυρσοκρότηση ενός όπλου. Θα παρατήρησες ελπίζω ότι και το συμπέρασμα που εξέθεσα προηγουμένως για τον φόβο ως βασικού παράγοντα νομιμοποίησης των κρατών χρήζει ήδη αναθεώρησης, μιας και ο τρόμος είναι πάντα αυτός που έπαιζε και παίζει πάντα αυτόν τον ρόλο. Έτσι καταλήγουμε να δικαιολογήσουμε τον τίτλο αυτού του κύκλου μαθημάτων που θα κάνουμε.
Με όλα αυτά τα θαυμαστά (ή τρομερά, όπως συνηθίζει να λέει η γενιά σου ) που σου παρέθεσα υπό μορφή διάλεξης εκ του μακρόθεν, πιστεύω ότι διαθέτουμε πλέον επαρκείς ορισμούς και ξεκάθαρες έννοιες για να συζητήσουμε το κυρίως θέμα μας. Θα πρότεινα να έχουμε την συνέχεια την 18/4/05, 11:30πμ ή εναλλακτικά την 20/4/05, 16:30 για να επιλέξεις ανάλογα με τις ειλημμένες υποχρεώσεις σου. Κατ’ εξαίρεση, και για μόνο για την επόμενη συνεδρία μας, θα αναμείνω για την παρουσία σου σε αυτόν τον φιλόξενο δικτυακό τόπο όχι περισσότερο από το σύνηθες ακαδημαϊκό τέταρτο.
«Είδες ψευδώνυμο που διάλεξε ο παν-σοφο-λογιότατος δάσκαλός σου για τον εαυτό του; Plot-out. Με αντιστροφή σκέφτεσαι το Plot-in, τον Πλωτίνο που φαίνεται ότι είναι το φιλοσοφικό του πρότυπο. Σωστό τον βρίσκω. Και απ’ το πώς γράφει φαντάζομαι ότι θα παραμένει ένας πολύ γοητευτικός άντρας. Γιατί λες να διάλεξε για σένα την Ρομφαία;» ρώτησε η Φρόσω αφού τελείωσε την ανάγνωση της εκτύπωσης του μηνύματος που σε περίμενε ένα εικοσιτετράωρο υπομονετικά στην ιστοσελίδα της Ένωσης Ιστορικών Τέχνης για να το διαβάσεις.
«Υποθέτω ότι με δήλωσε με αυτό το ψευδώνυμο στην ιστοσελίδα της Ένωσης που είναι μέλος της για τρεις λόγους. Μάλλον θα έδωσε στην Ένωση τα προσωπικά στοιχεία για ένα θηλυκό συνομιλητή του με το ψευδώνυμο Ρομφαία, ένα ακόμα τέχνασμα για να αισθάνεται ότι με προστατεύει. Η ρομφαία όμως είναι και το όργανο του Aρχάγγελου, ίσως με συσχετίζει έτσι με την ιστορία του καϊκιού του προπάππου μου ή ενδεχομένως να περιμένει ότι θα πέσω κάποια στιγμή σαν τιμωρός σε όλους τους κακούς αυτής της ιστορίας που φαίνεται ότι τον έχει ταλαιπωρήσει πολύ. Ξέρεις όμως, αυτή η επαγγελματική μας διαστροφή να προσπαθούμε συνέχεια να βρούμε τα κρυμμένα μηνύματα πίσω από τα ονόματα και τα μηνύματα που πέφτουν στα χέρια μας, μπορεί να μας αφήσει τελικά κανένα κουσούρι.»
«Εγώ λέω να τον ρωτήσεις την επόμενη φορά που θα συνομιλήσετε στο τσατ αυτής της Ένωσης. Είμαι πολύ περίεργη να μάθω τι ακριβώς είχε στο μυαλό του ο ιστορικός της τέχνης όταν σε βάφτιζε με αυτό το όνομα.»
«Εντάξει θα το κάνω. Αν και με τα τόσα ερωτηματικά που έχουν μαζευτεί μέχρι τώρα θα έχουμε να πούμε πολλά άλλα. Θέλεις να κάνω ανασκόπηση στο τι ξέρουμε και τι δεν ξέρουμε μέχρι τώρα;»
«Όχι» απάντησε «θα προτιμούσα να την κάνουμε αφού κοιτάξουμε πρώτα πίσω από την εικόνα της Ομίχλης που φυλάχτηκε από τους απέναντι για σένα σε εκείνο το ψιλικατζίδικο. Πότε λες να την κάνουμε για Πάτρα, ο καιρός έχει φτιάξει. Μόνο που σκιάζομαι εκείνη τη τρομερή τη μηχανή σου όταν τρέχει πάνω στις δυο της ρόδες με εκατόν πενήντα. Φόβος λες να είναι τώρα αυτό ή φοβία;»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου